سیاه دانه

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف سیاه دانه

نام علمی گیاه: Nigella sativa
اسم انگلیسی : Corncockle
نام فارسی: سیاه دانه
تاریخ به روز رسانی: ۱۳۹۵/۰۸/۰۶
گروه تحقیقات گیاهان دارویی دارویاب

اثرات درمانی : این گیاه در درمان آسم، سردرد، اسهال خونی، عفونت ها، چاقی، کمر درد، کاهش فشار خون و مشکلات گوارشی استفاده می شود.و به صورت موضعی در درمان آبسه ها، درد دندان و روماتیسم کاربرد دارد (7).سیاه دانه دارای خواص ضد التهابی، ضد میکروبی، ضد توموری و تقویت کننده ی سیستم ایمنی است.همچنین نشان داده شده است که تجویز خوراکی عصاره سیاه دانه دارای اثرات حفاظتی بر روی کلیه بوده و سمیت کلیوی ناشی از داروهایی مانند سیس پلاتین را کاهش می دهد (10-8).در ایران قطره 20 میلی لیتری روغن سیاه دانه در داروخانه ها و عطاری ها جهت درمان درد مفاصل و تقویت جنسی به صورت موضعی و برای رفع مشکلات گوارشی به صورت خوراکی عرضه می شود (11).

مکانیسم اثر سیاه دانه

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر :
تحقیقات ثابت کرده است که عصاره ی آبی سیاه دانه باعث مهار اثرات ایسکمی ناشی از تنش اکسیداتیو می شود و از اریتروسیت ها در برابر پراکسیداسیون لیپید و افزایش خاصیت اسموتیک ایجاد شده به واسطه ی H2O2 محافظت می کند و تولید نیترات را نیز کاهش می دهد (15،16).روغن و اجزای تشکیل دهنده ی اسانس سیاهدانه به ویژه تیموکینون (TMQ) دارای خواص آنتی اکسیدان و ضد التهاب است، که این مکانیسم از طریق سرکوب واسطه های التهابی مانند پروستاگلاندین ها و لکوترین ها اعمال می شود (17).همچنین دارای اثر پیشگیری کننده از تشکیل سنگ اگزالات کلسیم در کلیه رت ها می باشد (18).سیاه دانه با اثر انتخابی بر لنفوسیت های B و T از طریق میتوژن اثر ضد لوسمی دارد. اثرات آنتی اکسیدانی، آنتی پراکسیدی و آنتی هیستامینی آن موجب محافظت مخاط معده از آسیب ناشی از مصرف الکل شده و از بروز زخم معده پیشگیری می کند (19،20).اثر آنتی اکسیدانی روغن سیاه دانه 5-4 برابر اسانس آن است و این اثر وابسته به ترکیب کارواکرول موجود در آن است (21).مصرف برون تنی عصاره ی آبی سیاه دانه در نوتروفیل های تحریک شده با کلسیم یا اینوفور باعث مهار تولیدات 5- لیپواکسیژناز می شود (22).این گیاه دارای اثرات تنظیم ایمنی است.درمان 4 هفته ای با روغن سیاه دانه باعث افزایش 55 درصدی در نسبت سلول های CO4T به CD8 و افزایش 30 درصدی در عملکرد سلول های NK شده است (23).همچنین درمان با روغن این گیاه باعث بهبود تست پوستی با توکسویید تتانوس می شود که بیانگر بهبود پاسخ ایمنی سلول است (24).سیاه دانه دارای اثرات بارزی علیه سلول های سرطانی انسان دارد و اثرات سایتوتوکسیک آن علیه سلول های توموری خصوصا آدنوکارسینوم پانکراس، سارکوم و لوسمی دارد (25،26).تزریق مستقیم روغن سیاه دانه به سلول توموری طی 30 روز متوالی باعث کاهش اندازه ی سلول های توموری می شود (27).همچنین مصرف روغن این گیاه در زخم معده ایجاد شده در موش به واسطه ی مصرف اتانول باعث کاهش محتوای هیستامین، بهبود زخم و سطح گلوتاتیون شده و غلظت موسین را افزایش می دهد (3).

فارماکوکینتیک سیاه دانه

ترکیبات اصلی و دارویی این گیاه :
به طور کلی 38-36 درصد روغن سیاه دانه را پروتئین ها، آلکالوئیدها و ساپونین ها تشکیل می دهند.ساپونین موجود در سیاه دانه یک تری ترپن مونودسموسیدیک به نام آلفا هدرین است. فلاونوئیدهای موجود در آن شامل کوئرستین،کامفرول و گالاکتوزیل می باشد (1،2).از دانه ی این گیاه آلکالوئیدهای نیجلامین A1، A2، B1 و B2 استخراج شده است.تمیوکینون، دی تیموکنیون، تمیوهیدروکینون و تیمول مواد مؤثره ی اصلی در عصاره ی آبی دانه گیاه هستند (3،4).پاراسایمن اصلی ترین ترکیب موجود در روغن سیاه دانه است (5).همچنین دانه گیاه حاوی چربی، ویتامین ها، مواد معدنی و پروتئین، کربوهیدرات ها شامل مونوساکاریدها به شکل گلوکز، زیلوز، آرابینوز و رامنوز است (6).

هشدار ها سیاه دانه

احتیاط مصرف در این گیاه :
استفاده از روغن و اسانس سیاه دانه یا فرآورده های حاصل از آن برای زنان باردار باید با مشورت پزشک استفاده شود.تحقیقات ثابت کرده است که تجویز 14 روز عصاره ی آبی سیاه دانه به موش های نر باعث افزایش سطح آنزیم های کبدی و تغییرات هیستوپاتولوژیک در کبد شده است. مصرف زیاد این گیاه باعث ایجاد حساسیت های شدید می شود. و اگر به صورت مستقیم بر روی پوست استفاده شود سبب ایجاد حساسیت و خارش پوست می شود.سیاه دانه و فرآورده های حاصل از آن با داروهای ضد فشار خون نظیر متورال، پروپرانول، کاپتوپریل تداخل کرده و مانع از اثر آن می شود. مصرف همزمان سیاه دانه با داروهای دیورتیک خطر بروز هیپوکالمی را افزایش می دهد.مصرف همزمان آن با داروهای ضد افسردگی تداخل کرده و موجب افزایش فشار خون و آریتمی می شود (14-12).

توصیه های دارویی سیاه دانه

منابع
1-Omar A, Ghosheh Abdulghani SA, Houdi A,Crookscor PA. High performance liquid chromatographic analysis of the pharmacologically active quinones and related compounds in the oil of the black seed (Nigella sativa L). J. Pharm. Biomed. Anal. 1999; 19: 757 - 62.

2-Merfort I, Wary V, Barakat HH, Hussein SAM, nawwar MAM and Wiuhn G. Flavonol triglycosides from seeds of Nigella sativa. Phytochem. 1997; 46: 359 - 63.

3-El-Dakhakhny M. Studies on the Egyptian Nigella sativa L: IV. Some pharmacological properties of the seeds’ active principle in comparison to its dihydro compound and its polymer. Arzneimittelforschung 1965; 15: 1227-9.

4-Morikawa T, Xu F, Kashima Y,Matsuda H,Ninomiya K,Yoshikawa M. Novel dolabellanetype diterpene alkaloidswith lipid metabolism promoting activities from the seeds of Nigella sativa. Org. Lett. 2004; 6: 869 - 72.

5-Geng D, Zhang S, Lan J. Analysis on chemical components of volatile oil and determination of thymoquinone from seed of Nigella glandulifera. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2009; 34 (22): 2887 - 90.

6-Al-Jassir MS. Chemical composition and microflora of black cumin (Nigella sativa L.) seeds growing in Saudi Arabia. Food Chem. 1992; 45: 239 - 42.

7-Ali BH, Blunden G. Pharmacological and toxicological properties of Nigella sativa. Phytother. Res. 2003; 17: 299 – 305.

8-Miller KL, Liebowitz RS, Newby LK.Complementary and alternative medicine in cardiovascular disease: a review of biologically based approaches. Am. Heart J. 2004; 147: 401 -11.

9-Rege NN, Thatte UM, Dahanukar SA. Adaptogenic properties of six rasayana herbs used in Ayurvedic medicine. Phytother. Res. 1999; 13:275 – 91.

10-Miller KL, Liebowitz RS, Newby LK.Complementary and alternative medicine in cardiovascular disease: a review of biologically based approaches. Am. Heart J. 2004; 147: 401 -11.
11-Najmi A, Nasiruddin M, Khan RA, Haque SF. Effect of Nigella sativa oil on various clinical and biochemical parameters of insulin resistance syndrome. Int. J. Diabetes Dev. Ctries. 2008; 28 (1): 11 - 4.

12-Tennekoon KH, Jeevathayaparan S,Kurukulasooriya AP, Karunanayake EH. Possible hepatotoxicity of Nigella sativa seeds and Dregea volubilis leaves. J. Ethnopharmacol. 1991; 31: 283-9.

13-Vahdati-Mashhadian N, Rakhshandeh H,Omidi A. An investigation on LD50 and subacute hepatic toxicity of Nigella sativa seed extracts in mice. Pharmazie 2005; 60 (7): 544 - 7.

14-Mohamed Labib Salem. Review Immunomodulatory and therapeutic properties of the Nigella sativa L. seed. International Immunopharmacol. 2005; 5: 1749 – 770.

15-Sallal AKJ, Alkofahi A, Alkofahi A. Inhibition of the haemolytic activities of snake and scorpion venoms in vitro with plant extracts. Biochem. Lett.1996; 53: 211 – 5.

16-El-Mahmoudy A, Matsuyama H, Borgan MA,Shimizu Y, El- Sayed MG, Minamoto N.Thymoquinone suppresses expression of inducible nitric oxide synthase in rat macrophages. Int.Immunopharmacol. 2002; 2: 1603 – 11.

17-Salem ML.Immunomodulatoty and therapeutic properties of the Nigella sativa L.seed. Int Immunopharmacol 2005; 5: 1749-70.

18-Hadjzadeh MAR, Khoei A, Hadjzadeh Z, and Parizady M,Ethanolic extract of Nigella sativa L. seeds on ethylene glycolinduced kidney calculi in rats. UJ 2007; 4: 86-90.

19-Swamy SMK and Tan BKH. Cytotoxic and immunopotentiating effects of ethanolic extract of Nigella sativa L. seeds. J. Ethnopharmacol. 2000;70: 1 - 7.

20-Kanter M, Coskum O and Uysal H. The antioxidative and antihistaminic effect of Nigella sativa and its major constituent, thymoquinone on ethanol-induced gastric mucosal damage. Arch.Toxicol. 2006; 80: 217 - 24.

21-Machmudah S, Shiramizu Y, Goto M, Sasaki M and Hirose T. Extraction of Nigella sativa L.using supercritical Co2: A study of antioxidant activity of the extract. Sep. Sci. Technol. 2005; 40:1267 - 75.

22-Williams CS, Mann M, DuBois RN.The role of cyclooxygenases in inflammation,cancer,and development. Oncogene 1999; 18: 7908 - 16.

23-Abuharfeil NM, Salim M, Von Kleist S.Augmentation of natural killer cell activity in vivo against tumour cells by some wild plants from Jordan. Phytother. Res. 2001; 15: 109 - 13.

24-Christou NV, Tellado-Rodriguez J, Chartrand L, Giannas B, Kapadia B, Meakins J. Estimating mortality risk in preoperative patients using immunologic, nutritional, and acute-phase response variables. Ann. Surg. 1989; 210: 69 - 77.

25-Salomi NJ, Nair SC, Jayawardhanan KK,Varghese CD, Panikkar KR. Antitumour principles from Nigella sativa seeds. Cancer Lett. 1992; 63:41 - 6.

26-Worthen DR, Ghosheh OA, Crooks PA. The in vitro antitumor activity of some crude and purified components of blackseed, Nigella sativa L.Anticancer Res. 1998; 18: 1527 - 32.

27-Ait Mbarek L, Ait Mouse H, Elabbadi N,Bensalah M, Gamouh A, Aboufatima R, Benharref A, Chait A, Kamal M, Dalal A, Zyad A. Antitumor properties of blackseed (Nigella sativa L.) extracts. Braz. J. Med. Biol. Res. 2007; 40 (6): 839 - 47.