تجویز دارو توسط چند پزشک برای یک بیمار و دریافت دارو بدون نسخه از داروخانه مهمترین عامل تداخلات کشنده دارویی است
تداخلات دارویی کشنده
تداخلات دارویی یکی از مهم ترین علل خطا های پزشکی می باشند . شدت و تظاهرات بالینی این تداخلات می تواند خفیف تا شدید و حتی تهدید کننده ی حیات باشد بطوریکه برخی از تداخلات دارو - دارو می توانند منجر به افزایش احتمال بروز عوارض دارویی ، افزایش جذب و اثر گذاری یک دارو با پنجره ی درمانی کوچک ، و در مواردی منجر به افزایش احتمال مرگ و میر شوند.
متابولیسم کبدی و اتصال داروها به پروتئین های پلاسما عامل اصلی تداخلات دارویی است
در این بین تداخلات مهم و رایجی وجود دارند که توجه به آن ها هنگام تجویز و بررسی شرح حال دارویی بیمار ، می تواند نقش بسزایی در حفظ سلامت بیمار و کاهش اینگونه خطاهای پزشکی داشته باشد .
اهمیت عمده این تداخلات در این است که عمدتا دو داروی تداخل کننده ، توسط یک پزشک تجویز نمی شوند و هنگام تجویز ، شرح حال دارویی کاملی از بیمار گرفته نمی شود . و یا این که بیمار دارویی را بدون نسخه از داروخانه دریافت می نماید ( مثلا جهت درمان سرفه ، تسکین درد ، جلوگیری از بارداری و ... ) و با داروساز ، در رابطه با داروهای مصرفی خود مشورت نمی نماید .
در این مقاله و مقالات بعدی سعی داریم به چند مورد از این گونه تداخلات بپردازیم:
۱. تداخل دیگوکسین و وراپامیل
مصرف هم زمان دیگوکسین و وراپامیل منجربه افزایش ۶۰- ۷۵درصدی غلطت دیگوکسین در خون می شود. از آن جا که دیگوکسین دارویی با پنجره درمانی کوچک است و خطر مسمومیت با آن بالا می باشد، این افزایش غلطت خونی دیگوکسین ، منجربه کاهش کلیرانس دیگوکسین ( حدود ۴۲-۴۳% ) و افزایش کار عضلات قلبی می شود.
مدیریت تداخل دیگوکسین و وراپامیل
- پیگیری وضیعت ضربان قلب و نوار قلب بیمار جهت تشخیص مسمومیت با دیگوکسین
- اندازه گیری سطح خونی دیگوکسین و کنترل آن در حد کمتر از 2ng/ml
- پیگیری علائم مسمومیت با دیگوکسین (درد شکمی، کاهش اشتهای شدید، کاهش عملکرد مغزی و هشیاری در افراد مسن، تاری دید، برادی کاردی، گیجی، توهم، افسردگی، خواب آلودگی و خستگی شدید، مشکلات بینایی، تهوع، کابوس، حساسیت به نور، بی قراری، استفراغ، ضعف و... )
- پیگیری سطح کلسیم ، منیزیم و پتاسیم خون
ارزیابی پیش از تجویز
- در صورتی که بیمار نیاز به تجویز هر دو دارو دارد، باید یکی از آنها که مزیت های بیشتری برای بیمار دارد را انتخاب نموده و برای داروی دیگر جایگزین مناسبی تجویز گردد. برای انتخاب یکی از آن ها که فواید بیشتری برای بیمار دارد، باید به وضیعت بیمار توجه شود . بطور مثال، در صورتی که بیمار مبتلا به CHF می باشد، وراپامیل و دیگوکسین هیچ یک مزیت بیشتری در کاهش میزان مرگ و میر نسبت به یکدیگر ندارند اما دیگوکسین با علامت درمانی این بیماری می تواند منفعت بیشتری داشته باشد .
با این که درمان با دیگوکسین در افراد با کمبود پتاسیم، کمبود منیزیم یا تیروئید کم کار که مستعد بروز عوارض ناخواسته دیگوکسین می باشند، باید با احتیاط فراوان صورت گیرد.
۲. تداخل تئوفیلین و داروهای کینولونی
مصرف هم زمان تئوفیلین و داروهای کینولونی ( افلوکساسین، لووفلوکساسین، سیپروفلوکساسین، جمی فلوکساسین و... ) می تواند منجر به بروز حملات تشنج ، افزایش احتمال مسمومیت ناشی از تئوفیلین و مهار متابولیسم کبدی تئوفیلین شود.
در این تداخلات مهار اتصال گابا به گیرنده های گابا ، منجر به اختلالات الکتریکی در سیستم عصبی و حملات تشنجی می گردد.
پیشگیری از بروز تداخل
اندازه گیری سطح خونی تئوفیلین پیش از شروع آنتی بیوتیک های کینولونی و انتخاب آنتی بیوتیک کینولونی مناسب تر. بطور مثال سیپروفلاکساسین منجر به کاهش کلیرانس تئوفیلین به میزان ۳۰- ۸۴% می شود . در حالی که تجویز گاتی فلوکساسین ، لووفلوکساسین و موکسی فلوکساسین ، تاثیر معناداری در مهار متابولیسم تئوفیلین ندارد .
مدیریت تداخل تئوفیلین و آنتی بیوتیک های کینولونی
در مورد مصرف هم زمان این دارو ، باید به بیمار هشدار داده شود که احتمال بروز حملات تشنجی وجود دارد . در صورتی که راهی جز تجویز این دو با هم نباشد ، در صورت بروز تشنج دارو را قطع و به پزشک خود مراجعه نمایید.
۳. تداخل وارفارین و داروهای دسته ی ماکرولیدها
مصرف هم زمان وارفارین و ماکرولیدها ( آزیترومایسین ، كلاريترومايسين ، اریترومایسین و ...) احتمال بروز عوارض دارویی وارفارین را افزایش می دهد .
وارفارین ، خود یک داروی حساس، با عوارض خطرناک می باشد که مصرف آن به شدت نیاز به پیگیری منظم با مراجعه به پزشک دارد.
ماکرولیدها با مهار متابولیسم و کلیرانس وارفارین ، منجر به افزایش طول اثر و میزان اثر وارفارین در بدن می شوند .
پیشگیری از تداخل وارفارین و داروهای دسته ی ماکرولیدها
احتمال بروز تداخل وارفارین و ماکرولیدها بسیار زیاد است و معمولا بروز علایم ، تاخیری می باشد .به همین دلیل باید از تجویز هم زمان این دو دارو خودداری نمود و از یک آنتی بیوتیک مناسب دیگر به عنوان جایگزین ، استفاده نمود.
به بیماران مصرف کننده ی وارفارین باید آموزش داده شود که مصرف هیچ دارویی خصوصا" آنتی بیوتیک ها را بدون مشورت با پزشک شروع ننمايند.
پیگیری و احتیاط
- اگر مجبور به تجویز ماکرولیدها همراه با وارفارین شدید:
۱. لازم است INR را هر یک روز درمیان چک نمایید .
۲. علائم خونریزی فعال ( سرفه ، استفراغ خونی ، خونریزی لثه ها، خونریزی بینی ، تغییر رنگ ادرار به رنگ نوشابه مشکی یا چای (قرمز تا مشکی ، مدفوع تیره ) در فرد و همچنین وجود هرگونه کبودی بی دلیل روی بدن فرد، بررسی شود .
( تهیه و تنظیم: واحد تحقیق و توسعه دارویاب )
