تداخلات دارویی یکی از چالش‌های مهم در مدیریت بیماری‌های مزمن مانند فشار خون، به ویژه در سالمندان می‌باشد. اینکه بسیاری از بیماران مبتلا به فشار خون از چندین دارو برای کنترل بیماری‌های مختلف زمینه‌ای خود استفاده می‌کنند، احتمال وقوع تداخلات دارویی در این افراد را به سادگی افزایش می‌دهد. برخی از این تداخلات دارویی که ممکن است پزشکان و داروسازان کمتر به آنها توجه کنند، می‌توانند عوارض جدی ایجاد کنند و اثربخشی درمان‌ها را نیز کاهش دهند. در این مقاله به پنج مورد تداخل دارویی مهم در داروهای فشار خون می‌پردازیم که اغلب نادیده گرفته می‌شوند.
۱. مهارکننده‌های ACE و داروهای افزاینده پتاسیم
تداخل بین مهارکننده‌های ACE مانند لیزینوپریل و انالاپریل و کاپتوپریل و داروهایی که سطح پتاسیم خون را افزایش می‌دهند(مانند مکمل‌های پتاسیم یا اسپیرونولاکتون)، یکی از خطرناک‌ترین تداخلات دارویی است. ترکیب این داروها می‌تواند با ایجاد هایپرکالمی، منجر به مشکلات قلبی جدی یا حتی ایست قلبی شود. بنابراین، پیشگیری و مدیریت این تداخل اهمیت بالایی دارد.
برای پیشگیری از وقوع این تداخل:
-پیش از تجویز همزمان مهارکننده‌های ACE و داروهای افزاینده پتاسیم سابقه بیمار از جمله عملکرد کلیه‌ها و سطح پتاسیم خون را به دقت بررسی کنید.
-اگر بیمار همزمان نیاز به کنترل فشار خون یا نارسایی قلبی و مصرف داروهای افزاینده پتاسیم دارد، داروهای جایگزین مانند مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs) یا دیورتیک‌هایی مانند فوروزماید استفاده کنید که خطر هایپرکالمی را کمتر می‌کنند.
-به بیماران آموزش دهید که از مصرف بیش از حد پتاسیم از طریق رژیم غذایی (مانند موز، سیب‌زمینی، و آب‌میوه‌های غنی از پتاسیم) خودداری کنند و نشانه‌های هایپرکالمی (مانند ضعف عضلانی، خستگی، ضربان قلب نامنظم) را بشناسند و پیگیری کنند.
-در بیمارانی که به هر دلیلی نیاز به مصرف همزمان این داروها دارند، به طور منظم آزمایش‌های سطح پتاسیم خون و عملکرد کلیوی(کراتینین و GFR) درخواست دهید تا از عدم افزایش پتاسیم اطمینان حاصل کنید و در صورت نیاز به تنظیم دوز، تغییرات لازم را اعمال نمایید.
۲.دیورتیک‌های تیازیدی و ترکیبات لیتیوم:
دیورتیک‌های تیازیدی مانند هیدروکلروتیازید و لیتیوم داروهایی هستند که به دلیل اثرات متقابل می‌توانند منجر به مسمومیت با لیتیوم شوند. این تداخل خطرناک است زیرا دیورتیک‌های تیازیدی باعث کاهش دفع لیتیوم از طریق کلیه‌ها می‌شوند، که در نتیجه غلظت لیتیوم در خون افزایش می‌یابد و ممکن است منجر به عوارض شدید عصبی و روانی مانند لرزش، سردرد، گیجی، تشنج و حتی کما و مرگ شود.
برای پیشگیری از وقوع این تداخل:
-پیش از تجویز همزمان دیورتیک‌های تیازیدی و لیتیوم، وضعیت کلیه‌ها و تعادل الکترولیت‌های بیمار (مانند سدیم و پتاسیم) را به دقت بررسی کنید. بیمارانی که دچار مشکلات کلیوی هستند، بیشتر در معرض خطر مسمومیت با لیتیوم قرار دارند.
-در بسیاری از موارد، می‌توان به جای دیورتیک‌های تیازیدی، از دیورتیک‌های لوپ (مانند فوروزماید) استفاده کرد. این نوع دیورتیک‌ها معمولاً تأثیر کمتری بر سطح لیتیوم دارند. همچنین، ممکن است بتوانید از داروهای ضد فشار خون دیگری که با لیتیوم تداخل کمتری دارند، استفاده کرد.
-به بیماران آموزش دهید که علائم مسمومیت با لیتیوم مانند لرزش دست، خستگی شدید، اسهال، ضعف عضلانی، یا تاری دید را بشناسند و در صورت بروز عوارض، سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
-در صورت نیاز به مصرف همزمان دیورتیک تیازیدی و لیتیوم، باید سطح لیتیوم در خون به صورت منظم اندازه‌گیری شود تا از افزایش بیش از حد آن جلوگیری شود. پزشک باید مطمئن شود که سطح لیتیوم در محدوده درمانی باقی بماند (معمولاً بین ۰/۶ تا ۱/۲ میلی‌اکی‌والان بر لیتر).
-اگر مصرف دیورتیک‌های تیازیدی ضروری باشد، ممکن است نیاز باشد که دوز لیتیوم کاهش یابد تا از مسمومیت جلوگیری شود. پس دوز دیورتیک را تا حد ممکن پایین نگه داشته و از نزدیک بیمار را تحت نظر داشته باشید.
-در صورت مشاهده علائم مسمومیت با لیتیوم، فوراً مصرف دیورتیک تیازیدی را قطع کرده و دوز لیتیوم را تنظیم یا متوقف کنید.
۳. تداخل داروهای مهارکننده ACE با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs):
یکی از تداخلات شناخته‌شده اما کمتر مورد توجه، تداخل بین داروهای مهارکننده ACE مانند لیزینوپریل و کاپتوپریل و داروهای NSAIDs همچون ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک است.
این تداخل به ویژه در بیماران مسن، افرادی که مشکلات کلیوی دارند، یا کسانی که از دیورتیک‌ها نیز استفاده می‌کنند، خطرناک‌تر است و می‌تواند منجر به کاهش اثربخشی داروی فشار خون و افزایش خطر نارسایی کلیوی شود.
برای پیشگیری از وقوع این تداخل:
-پیش از تجویز همزمان این داروها، عملکرد کلیه‌ها (سطح کراتینین، BUN، و GFR) را بررسی کنید.
-در صورت نیاز به کنترل درد یا التهاب، می‌توان به جای NSAIDs از استامینوفن که تداخلی با مهارکننده‌های ACE ندارد یا ضددردهای موضعی ، استفاده کرد. همچنین برای کنترل فشار خون می‌توان از داروهای جایگزین مانند مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs) که ریسک کمتری دارند، استفاده نمود.
-توصیه می‌شود که پزشکان در صورت نیاز به استفاده از NSAIDs، دوزهای کم و مدت زمان کوتاه‌تری از این داروها را برای بیماران تجویز کنند و عملکرد کلیه بیمار را تحت نظر داشته باشند.
-لازم است بیماران را از خطرات مصرف همزمان این داروها آگاه کنید تا از مصرف طولانی مدت یا بی‌رویه داروهای ضددرد و التهاب NSAIDs خودداری کنند. همچنین نشانه‌های نارسایی کلیه مانند کاهش حجم ادرار، تورم در دست و پا، خستگی مفرط و افزایش وزن ناگهانی را به آنها آموزش دهید.
-بیماران را تشویق به مصرف مقدار کافی مایعات کنید تا جریان خون به کلیه‌ها حفظ شود و احتمال نارسایی کلیه کاهش یابد. این موضوع به‌ویژه در بیماران مسن و کسانی که مشکلات کلیوی دارند، اهمیت بیشتری دارد.
-اگر علائم نارسایی کلیوی یا افزایش سطح کراتینین در آزمایش‌ها مشاهده شد، حتماً مصرف NSAIDs قطع شود و و در صورت نیاز، تغییر در داروهای فشار خون یا استفاده از داروهای جایگزین در نظر گرفته شود.
۴. مسدودکننده‌های کانال کلسیم و داروهای ضد قارچ آزول
مصرف همزمان مسدودکننده‌های کانال کلسیم(مانند آملودیپین، دیلتیازم و وراپامیل) با داروهای ضد قارچ آزولی (مانند کتوکونازول، ایتراکونازول و فلوکونازول) می‌تواند یک تداخل جدی ایجاد کند که منجر به افزایش سطح خونی مسدودکننده‌های کانال کلسیمی شود و خطر افت شدید فشار خون و اختلالات قلبی مانند برادی‌کاردی و نارسایی قلبی را افزایش می‌دهد.
برای پیشگیری از وقوع این تداخل:
-در صورت امکان از تجویز همزمان داروهای ضد قارچ آزول و مسدودکننده‌های کانال کلسیم خودداری کنید. به جای آزول‌ها از داروهای ضد قارچ مناسب دیگر یا داروهای موضعی که تداخلی ندارند، تجویز کنید. همچنین در صورت لزوم، می‌توان از داروهای ضد فشار خون جایگزین مانند مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs) یا بتا بلوکرها استفاده کرد.
-پیش از تجویز همزمان این داروها، عملکرد قلبی و فشار خون بیمار را به دقت بررسی کنید. بیمارانی که دچار مشکلات قلبی، فشار خون پایین، یا سابقه نارسایی قلبی هستند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
-علائم افت شدید فشار خون (مانند سرگیجه، خستگی شدید، ضعف و افتادن) باید به بیماران آموزش داده شود تا در صورت بروز این علائم، سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
-در صورت نیاز به مصرف همزمان، فشار خون و ضربان قلب بیمار به صورت منظم کنترل شود. اگر علائمی از افت فشار خون یا برادی‌کاردی مشاهده شد، باید دوز داروها مجدد تنظیم گردد یا درمان تغییر کند.
-در صورتی که مصرف داروهای ضد قارچ آزول ضروری باشد، باید مدت مصرف به حداقل کاهش یابد تا خطر تداخل دارویی و عوارض ناشی از آن کاهش یابد.
۵.بتا بلاکرها و انسولین/داروهای دیابت
مصرف همزمان بتابلاکرها مانند آتنولول، متوپرولول و پروپرانولول با انسولین و داروهای خوراکی دیابت مانند سولفونیل‌اوره‌ها (مثل گلی‌بنکلامید و گلی‌کلازید) می‌تواند تداخلاتی ایجاد کند که منجر به پنهان شدن علائم هایپوگلیسمی (مانند تپش قلب، لرزش، اضطراب و عرق کردن) شوند که این امر باعث می‌شود بیماران مبتلا به دیابت نتوانند علائم اولیه افت قند خون را تشخیص دهند و به هیپوگلیسمی شدید دچار شوند. همچنین برخی از بتابلاکرها مانند پروپرانولول می‌توانند باعث کاهش ترشح انسولین و افزایش قند خون شوند.این تداخل به ویژه برای بیمارانی که دیابت و فشار خون بالا یا بیماری قلبی دارند، اهمیت زیادی دارد.
برای پیشگیری از وقوع این تداخل:
-بتابلاکرهایی مانند آتنولول، بیزوپرولول و متوپرولول که برای گیرنده‌های بتا-1 به صورت انتخابی‌تر عمل می‌کنند و تأثیر کمتری بر گیرنده‌های بتا-2 (که در کبد و پانکراس قرار دارند و در تنظیم قند خون نقش دارند) می‌گذارند، انتخاب‌های بهتری برای بیماران دیابتی هستند. در مقابل، بتابلاکرهای غیرانتخابی مانند پروپرانولول ممکن است بیشتر با قند خون تداخل کنند و بهتر است در دیابتی‌ها با احتیاط تجویز شوند.
-به بیماران آموزش دهید که نسبت به علائم غیر معمول هایپوگلیسمی که ممکن است در اثر مصرف بتابلاکرها رخ دهد، مانند سرگیجه، ضعف، سردرد، و خواب‌آلودگی، تعریق، خستگی مفرط و تغییرات در خلق و خو هوشیار باشند و به محض بروز این علائم، قند خون خود را اندازه‌گیری کنند. همچنین بر ضرورت اندازه‌گیری منظم قند خون به خصوص در اوایل درمان یا در هنگام تغییر دوز داروها تاکید نمایید.
-در صورت امکان، می‌توان از داروهای ضد دیابتی که خطر کمتری برای هایپوگلیسمی دارند، مانند مهارکننده‌های DPP-4 یا **آنالوگ‌های GLP-1، استفاده کرد تا خطر افت قند خون کاهش یابد.
برای پیشگیری و مدیریت این تداخلات دارویی خطرناک، همکاری نزدیک بین پزشکان، داروسازان، و بیماران ضروری است. پایش منظم و آگاهی بیمار نیز از اهمیت حیاتی برخوردار است که می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند.
