گلوکز

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف گلوکز

1. درمان هیپوگلیسمی (Hypoglycemia Treatment)
گلوکز به‌عنوان درمان سریع برای هیپوگلیسمی خفیف تا متوسط در بیماران دیابتی که از داروهای پایین‌آورنده قند خون مانند انسولین یا سولفونیل‌اوره‌ها استفاده می‌کنند، تجویز می‌شود. فرم‌های رایج شامل:

• قرص گلوکز (Glucose Tablets)
• ژل گلوکز (Glucose Gel)
• مایعات حاوی گلوکز (مثل آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های ورزشی)

برای هیپوگلیسمی شدید که منجر به اختلال هوشیاری شده است، دکستروز داخل وریدی (IV Dextrose) تجویز می‌شود، معمولاً به‌صورت:

• Dextrose 25% (D25W) برای کودکان
• Dextrose 10% (D10W) برای نوزادان
• Dextrose 50% (D50W) برای بزرگسالان

2. تأمین کالری در تغذیه وریدی (Parenteral Nutrition)
گلوکز در محلول‌های تغذیه وریدی (TPN - Total Parenteral Nutrition) برای تأمین کالری و انرژی در بیماران ناتوان از مصرف خوراکی استفاده می‌شود. این موارد شامل:

• بیماران مبتلا به بیماری‌های شدید گوارشی
• بیماران بعد از جراحی‌های بزرگ
• بیماران تحت مراقبت‌های ویژه (ICU)

محلول‌های رایج در این موارد شامل:

• Dextrose 5% in Water (D5W)
• Dextrose 10% (D10W)
• Dextrose 20% (D20W) یا بالاتر (در تغذیه وریدی)

3. مدیریت تعادل مایعات و الکترولیت‌ها

• محلول‌های حاوی گلوکز (مانند D5W) برای تأمین مایعات در بیمارانی که دچار کم‌آبی متوسط هستند یا در بیماران مبتلا به کتواسیدوز دیابتی (DKA) بعد از تجویز مایعات نرمال سالین و انسولین، استفاده می‌شوند.

4. آزمون‌های تشخیصی

• تست تحمل گلوکز خوراکی (Oral Glucose Tolerance Test - OGTT) برای تشخیص دیابت بارداری و مقاومت به انسولین استفاده می‌شود.
• تست گلوکز وریدی برای پایش قند خون در بیماران دیابتی و افراد بستری در ICU​​​​​​​

5. درمان مسمومیت‌ها و داروهای هیپوگلیسمی

• گلوکز IV در مسمومیت با داروهای کاهنده قند خون مانند سولفونیل‌اوره‌ها (مانند گلیبوراید، گلیپیزاید) و انسولین بیش از حد استفاده می‌شود.

مکانیسم اثر گلوکز

گلوکز به‌سرعت جذب شده و وارد جریان خون می‌شود، جایی که:

• در سلول‌ها از طریق مسیر گلیکولیز (Glycolysis) متابولیزه شده و ATP تولید می‌کند.
• در صورت نیاز، در کبد و عضلات به‌صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود (Glycogenesis).
• در شرایط قند خون بالا، می‌تواند از طریق مسیر پنتوز فسفات (PPP) وارد واکنش‌های بیوسنتزی شود.
• در کمبود انسولین، ممکن است به کتون‌ها تبدیل شود، که در کتواسیدوز دیابتی دیده می‌شود.

فارماکوکینتیک گلوکز

جذب : به‌سرعت از روده کوچک جذب می‌شود. فرم تزریقی مستقیماً وارد جریان خون می‌شود.

توزیع : در کل بدن از طریق خون پخش شده و وارد سلول‌ها می‌شود.

متابولیسم : از طریق مسیرهای گلیکولیز، گلیکوژنز و مسیر پنتوز فسفات در کبد متابولیزه می‌شود.

دفع : عمدتاً متابولیزه شده و مصرف می‌شود. در هیپرگلیسمی شدید، ممکن است از طریق ادرار دفع شود.

منع مصرف گلوکز

• دیابت کنترل‌نشده (Uncontrolled Diabetes Mellitus)
• عدم تحمل گلوکز (Glucose Intolerance) در برخی بیماران نادر
• هایپرگلیسمی شدید (Severe Hyperglycemia)
• هیپوکلسمی (در محلول‌های پرگلوکز مانند D50، که می‌تواند باعث تشدید آن شود)

عوارض جانبی گلوکز

شایع

• هیپرگلیسمی (Hyperglycemia)
• افزایش اسمولالیته پلاسما

کمتر شایع

• نکروز بافتی در صورت نشت Dextrose پرغلظت (Extravasation Necrosis)
• عدم تعادل الکترولیت (هیپوکالمی، هیپوناترمی)
• ادم (Edema) در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی یا کلیوی

تداخلات دارویی گلوکز

هشدار ها گلوکز

در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی یا قلبی، تجویز محلول‌های پرگلوکز باید با احتیاط انجام شود.

پایش سطح گلوکز خون در بیماران دیابتی و بیمارانی که تحت درمان با تغذیه وریدی هستند، ضروری است.در بیماران مبتلا به سوءتغذیه، مصرف گلوکز بدون مکمل‌های مناسب (مانند تیامین) می‌تواند باعث سندرم Refeeding Syndrome شود.

توصیه های دارویی گلوکز

• هیپوگلیسمی خفیف: مصرف 15-20 گرم گلوکز خوراکی توصیه می‌شود.
• هیپوگلیسمی شدید: تزریق داخل وریدی Dextrose 50% (D50W) در بیماران غیرهوشیار توصیه می‌شود.
• مانیتورینگ مداوم گلوکز خون در بیماران بستری و افراد دیابتی دریافت‌کننده انسولین.
• در بیماران نیازمند تغذیه وریدی طولانی‌مدت، سطح الکترولیت‌ها (پتاسیم، منیزیم و فسفات) بررسی شود.

گلوکز یک ترکیب حیاتی برای بدن است که در پزشکی کاربردهای گسترده ای دارد، از درمان هیپوگلیسمی و مسمومیت های دارویی گرفته تا تغذیه وریدی و مدیریت تعادل مایعات. استفاده صحیح از گلوکز نیازمند شناخت فارماکوکینتیک، عوارض جانبی و تداخلات دارویی آن است. پایش دقیق قند خون و تنظیم دوز در بیماران دیابتی و بیمارانی که در شرایط بحرانی هستند، ضروری است.